Πανδημία και δοκιμασίες σε πολλαπλά μέτωπα: ο ρόλος της τεχνολογίας και της κοινωνίας.
Διανύουμε μια περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη για τη δημόσια υγεία η οποία βρίσκεται στο στόχαστρο ενός νέου κορωνοϊού, υπεύθυνου για την πανδημική πλέον νόσο COVID–19. Η κατάσταση αυτή χρήζει της λήψης έκτακτων μέτρων για την αντιμετώπιση και την άμβλυνση των επιπτώσεων που συνεπιφέρει η πανδημία. Βρισκόμαστε λοιπόν σε μια τέτοια κρίσιμη καμπή όπου τα κράτη και η παγκόσμια κοινότητα καλούνται να λάβουν γρήγορα αποφάσεις με άμεσο αντίκτυπο σε μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού και ενίοτε αβέβαια αποτελέσματα. Στη μάχη για την καταπολέμηση της εξάπλωσης του ιού αυτού τα κράτη επιστρατεύουν, συμπληρωματικά προς σειρά πολιτικών αντιμετώπισης της κρίσης, διάφορες τεχνολογίες, με πρωτοπόρους διάφορες ασιατικές χώρες που ήταν και οι πρώτες που επλήγησαν από το συγκεκριμένο ιό.
Η αλήθεια είναι πως για να επιβεβαιώσουμε τη χρησιμότητα ή μη της εκτεταμένης εφαρμογής μιας νέας τεχνολογίας αναζητούμε συνήθως σενάρια ευρείας διάδοσης. Τα σενάρια αυτά είναι συνήθως ακραία και συχνά οδηγούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων για την αναγκαιότητα ανάπτυξης της δείνα ή της τάδε τεχνολογίας. Πράγματι ζούμε αυτές τις μέρες μια τέτοια ακραία κατάσταση, ένα ακραίο φαινόμενο που μας καλεί να καταστρώσουμε εξαιρετικές στρατηγικές καταφεύγοντας σε ό,τι τεχνολογία έχουμε στη διάθεσή μας προκειμένου να αμβλύνουμε την ανεξέλεγκτη μετάδοση ενός ιού. Τεχνολογικά συστήματα είναι ετοιμοπόλεμα (εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, γεωεντοπισμός, εφαρμογές έξυπνων τηλεφώνων με κωδικούς QR και πολλά άλλα) να συμβάλουν στη λύση του προβλήματος, χωρίς όμως να έχουν παράλληλα δοθεί ακόμη λύσεις σε άλλα παρεμπίπτοντα ή ακόμη και θεμελιώδη κοινωνικά και ηθικά ζητήματα, προαπαιτούμενα για την ομαλή λειτουργία των συστημάτων αυτών εν καιρώ ειρήνης, σε εύρυθμα λειτουργούσες κοινωνίες.
Χώρες της Ασίας έχουν καταφύγει στην ευρεία χρήση διαφόρων συστημάτων εντοπισμού κρουσμάτων με το παράπλευρο κόστος για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικότητας των πολιτών να είναι μεγάλο. Το μοντέλο της ευρείας παρακολούθησης (μέσω έξυπνων συσκευών, συστημάτων γεωεντοπισμού και κλειστών κυκλωμάτων καμερών) που εφαρμόστηκε για παράδειγμα στη Νότια Κορέα και συνέβαλε καταλυτικά στον μετριασμό της εξάπλωσης χαιρετίζεται από πολλούς. Το Χονγκ Κονγκ μοιράζει στους πολίτες που εισέρχονται στη χώρα βραχιόλια παρακολούθησης για το διάστημα που οφείλουν να παραμείνουν σε καραντίνα. Σε ένα ακόμη λαμπρό παράδειγμα διαχείρισης της τρέχουσας κρίσης στη δημόσια υγεία, στη Σιγκαπούρη αναπτύχθηκε η εφαρμογή Tracetogether για την ιχνηλάτηση επαφών επιβεβαιωμένων κρουσμάτων, στο πλαίσιο της οποίας η κυβέρνηση διαβεβαιώνει ότι η ιδιωτικότητα των πολιτών προστατεύεται και τα προσωπικά δεδομένα διαγράφονται μετά από κάποιες ημέρες. Πρόκειται για λαούς με εμποτισμένη την ευθύνη για συλλογική δράση και μεγάλη ανεκτικότητα όσον αφορά τις κρατικές παρεμβάσεις στην προσωπική τους ζωή, χωρίς να ξεχνάμε βέβαια ότι έχουν ήδη δοκιμαστεί στο πρόσφατο παρελθόν από αντίστοιχες επιδημίες και εμφανίζονται πλέον πολύ πιο προετοιμασμένοι.
Η μάχη που δίνεται για τον περιορισμό της περαιτέρω εξάπλωσης του ιού είναι μια δύσκολη δοκιμασία, κατά την οποία δοκιμάζονται τα δημόσια συστήματα υγείας και οι επιστήμονες σε διάφορους κλάδους που αναζητούν βέλτιστες και άμεσα αποδοτικές λύσεις. Επόμενο είναι οι τεχνολογικοί και μη τρόποι αντιμετώπισης αυτής της δημόσιας κρίσης να συνοδεύονται από ηθικά και κοινωνικά κενά ασφαλείας, που χρήζουν με τη σειρά τους εξέτασης και ζυγοστάθμισης. Θα πρέπει να αναλογιστούμε πόσα είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε υπέρ του κοινού καλού και πόσα θα μας επιτραπεί να αποκαταστήσουμε μόλις αποσοβηθεί ο κίνδυνος. Αυτό που προέχει στην ηθική ζυγαριά μεταξύ της διασφάλισης της δημόσιας υγείας και της ιδιωτικότητας, ένα δίπολο επί του οποίου τοποθετείται εύστοχα και ο Yuval Noah Harari στο πολυδιαβασμένο πλέον άρθρο του που δημοσιεύθηκε προ ολίγων ημερών στη Financial Times, είναι η χρυσή ισορροπία, η οποία είναι εκ των πραγμάτων δύσκολο να εξασφαλιστεί εν μέσω μιας οποιασδήποτε κρίσης. Προκρίνεται έτσι η επιλογή που θα αποτρέψει τα χειρότερα.
Θα πρέπει να αναλογιστούμε αν η εκάστοτε ευρεία εφαρμογή μιας αρκετά παρεμβατικής (και αποτελεσματικής στο πλαίσιο της έκτακτης συνθήκης που αναπτύσσεται) τεχνολογίας θα πρέπει να παραμείνει στην εργαλειοθήκη της εκάστοτε κυβέρνησης και μετά την κατάσβεσή της έκρυθμης κατάστασης. Θα πρέπει επίσης να κριθεί εκ του αποτελέσματος και της συμβολής που είχε στην αντιμετώπιση της κρίσης –υπό στενή έννοια. Η προβληματική αυτή δεν αφήνει αμέτοχους μεταξύ άλλων και επιστήμονες στο Ηνωμένο Βασίλειο που εκφράζουν ανησυχίες ως προς τον τρόπο εφαρμογής τεχνολογιών ιχνηλάτησης επαφών που προορίζονται να αναπτυχθούν από το εθνικό τους σύστημα υγείας, οι οποίοι υπέγραψαν και σχετική επιστολή.
Διόλου απίθανο αυτή η ροπή προς την προστασία ενός ανώτερου αγαθού που βρίσκεται σε κίνδυνο, όπως εν προκειμένω αυτό της δημόσιας υγείας, και η προθυμία μας να βάλουμε σε δεύτερη μοίρα έστω και προσωρινά άλλα κεκτημένα δικαιώματά μας να παγιωθεί στις συνειδήσεις μας και στην κοινωνική μας συμπεριφορά ως αποδοτικός τρόπος επίλυσης όχι μόνο μαζικών-παγκόσμιων αλλά και εγχώριων προβλημάτων που ζητούν την κινητοποίηση των πολιτών. Αν πειστούμε ότι για χάρη του ανώτερου αγαθού η μαζική συλλογή δεδομένων μας είναι το εργαλείο που θα εξαλείψει τον κίνδυνο, το αποτέλεσμα θα είναι να είμαστε και εμείς πιο πρόθυμοι να ανοίξουμε τα κινητά μας και να χαμογελάσουμε διάπλατα στην κάμερα που θα στηθεί στην επόμενη γωνιά του σπιτιού μας, πεπεισμένοι ότι εκπληρώνουμε το καθήκον μας ως πολίτες ενός ευνομούμενου και προετοιμασμένου για το χειρότερο κράτους.
